OSZUSTWO

Oszustwo – informacje ogólne

Bardzo często zwracają się do mnie klienci, którzy zostali pokrzywdzeni przez nieuczciwych kontrahentów poprzez wprowadzenie ich w błąd i wyzyskanie korzyści materialnej. Oszustwo jest klasycznym przykładem przestępstwa skierowanego przeciwko mieniu. Specyficzny charakter przestępstwa oszustwa polega na tym, iż sprawca nie używa przemocy. Pokrzywdzony działając dobrowolnie jednak pod wpływem błędu, wywołanego działaniem nieuczciwego kontrahenta uszczupla swój majątek. Ustawodawca opisał przestępstwo oszustwa w art. 286 § 1 kodeksu karnego.

Zgodnie z treścią art. 286 § 1 kodeksu karnego: „Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

Oszustwo – statystyka

Z mojej praktyki oraz ze statystyki wynika, iż oszustwo jest jednym z najczęściej popełnianych występków. Warto zwrócić uwagę na statystykę wynikającą z dokumentu ewidencji spraw i orzecznictwie w sądach powszechnych oraz o więziennictwie wydanym przez Wydział Statystyki i Analizy Wymiaru Sprawiedliwości  Ministerstwa Sprawiedliwości. Przykładowo w 2012 r. za popełnienie przestępstwa oszustwa skazano na karę pozbawienia wolności 24 981 osób (3368 osób na bezwzględną karę pozbawienia wolności). Warto zauważyć, że zgodnie z danymi statystycznymi  w 2012 r. na karę pozbawienia wolności skazano ogółem 259 677 osób (39 961 osób na bezwzględną karę pozbawienia wolności). Z powyższych danych wynika, iż co dziesiąta osoba, która została skazana na karę pozbawienia wolności popełniła właśnie występek oszustwa.

Oszustwo – znamiona czynu

Ochroną wynikającą z art. 286 kodeksu karnego objęte jest mienie oraz wszelkie pozostałe prawa o charakterze majątkowym.  Katalog praw objętych ochroną jest bardzo szeroki i obejmuje m.in prawa rzeczowe, obligacyjne. Jako przykład prawa na dobrach niematerialnych jest prawo do ochrony znaków towarowych.

Popełnienie przestępstwa oszustwa składa się z kilku etapów.  Pierwszym etapem jest wprowadzenie osoby pokrzywdzonej w błąd. Kolejnym etapem jest wyzyskanie błędu lub wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

Niekorzystne rozporządzenie mieniem przez pokrzywdzonego to każde pogorszenie jego sytuacji majątkowej. Do przestępstwa oszustwa dochodzi dopiero w sytuacji, w której pokrzywdzony niekorzystnie rozporządził swoim majątkiem. Sprawca przestępstwa oszustwa może popełnić je wyłącznie umyślnie z zamiarem bezpośrednim. Dlatego sprawca powinien działać w pełni świadomie i zmierzać  bezpośrednio do wyrządzenia szkody majątkowej w majątku pokrzywdzonego. Jednocześnie pokrzywdzony musi pozostawać w błędzie wywołanym zachowaniem sprawcy.

Jako „błąd” należy rozumieć rozbieżność pomiędzy obiektywnym stanem faktycznym, a wyobrażeniem o nim w świadomości podmiotu będącego pokrzywdzonym przestępstwem oszustwa. Nie ma znaczenia czy pokrzywdzony mógł w jakiś sposób rozpoznać, że zostaje wprowadzany w błąd przez sprawcę.

Z przestępstwem oszustwa mamy do czynienia wyłącznie w sytuacji, w której zostają spełnione wszystkie, wskazane powyżej przesłanki. W praktyce często zdarza się, iż organy prowadzące postępowanie wydają postanowienie o umorzeniu dochodzenia lub śledztwa. Dzieje się tak, ponieważ sprawca swoim działaniem nie spełnił wszystkich wymaganych przez przepis przesłanek.

Oszustwo – wypadek mniejszej wagi

Co ciekawe w § 3 artykułu 286 kodeksu karnego przewidziano typ kwalifikowany przestępstwa oszustwa. Jest to tak zwany wypadek mniejszej wagi. Sprawca oszustwa – tak zwanego wypadku mniejszej wagi podlega łagodniejszej odpowiedzialności karnej. Jest nią kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wypadek mniejszej wagi powinien charakteryzować  się niskim stopniem społecznej szkodliwości w stosunku do typu podstawowego oszustwa. Oczywiście jedną z decydujących okoliczności, które pozwalają na przekonanie organu prowadzącego postępowanie do zastosowania tak zwanego wypadku mniejszej wagi jest obiektywnie niska wartość poniesionej szkody w majątku poszkodowanego.

Oszustwo – wniosek o ściganie pokrzywdzonego

Przestępstwo oszustwa jest co do zasady przestępstwem publicznoskargowym. Organy postępowania przygotowawczego prowadzą po powzięciu informacji o jego popełnieniu prowadzą postępowanie z urzędu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której pokrzywdzona przestępstwem oszustwa jest osoba najbliższa dla sprawcy. W takiej sytuacji postępowanie może zostać zainicjowane wyłącznie poprzez złożenie przez pokrzywdzonego tak zwanego wniosku o ściganie.

Oszustwo – naprawienie szkody

Przypominam, że w sprawach ściganych z urzędu  pokrzywdzeni mogą złożyć oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Takie oświadczenie należy złożyć najpóźniej do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Oskarżyciel posiłkowy ma status strony na etapie postępowania sądowego. Pokrzywdzony ma prawo do złożenia wniosku o naprawienie szkody na podstawie art. 46 kodeksu karnego.

Jeżeli postawiono Ci zarzut popełnienia występku oszustwa lub jesteś osobą pokrzywdzoną, zapraszam do bezpośredniego kontaktu z kancelarią w celu przedstawienia sprawy i uzyskania pomocy prawnej.

Adwokat Tomasz Kosterka